پیش از هرچیزی باید گفت جعل مدرک مانند سایر جعل‌هایی که صورت می‌گیرد جرم است و قانونگذار برای آن مجازات مخصوصی را تعیین کرده است.

جعل به هرگونه عملیات متقلبانه‌ای گفته می‌شود که باعث ایجاد خسارت‌های مادی و معنوی می‌شود و در اصطلاح عمومی جعل زمانی محقق می‌شود که تغیرات متقلبانه‌ای در اسناد رسمی یا عادی صورت گیرد و اطلاعات به صورت اشتباه در آن وارد شود.

در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی گفته شده جعل و تزویر عبارتند از : ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تأخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر این‌ها به قصد تقلب.

اما همانطور که اشاره شد علاوه بر جعل اسناد عادی یا رسمی جعل مدرک تحصیلی و دانشگاهی نیز جرم است و قانونگذار برای این جرم خاص در ماده ۵۲۷ قانون مجازات اسلامی جرم تعیین کرده است.

حبس و جزای نقدی سزای جاعلان مدرک تحصیلی
در ماده ۵۲۷ گفته شده هر کس مدارک اشتغال به تحصیل یا فارغ‌التحصیلی یا تاییدیه یا ریز نمرات تحصیلی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی‌داخل یا خارج از کشور یا ارزشنامه‌های تحصیلات خارجی را جعل کند یا با علم به جعلی بودن آن را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت، به‌حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد؛ در صورتی که مرتکب، یکی از کارکنان وزارتخانه‌ها یا سازمان‌ها و مؤسسات وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا نهاد‌های انقلاب اسلامی‌باشد یا به نحوی از انحاء در امر جعل یا استفاده از مدارک و اوراق جعلی شرکت داشته باشد به حداکثر مجازات محکوم می‌شود.

اما با دقت بیشتری در قانون می‌توان این تفسیر را کرد که اگر جاعل اقدام به جعل اسناد غیر رسمی کند مجازات کمتری در انتظارش است، در ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی گفته شده هر کس در اسناد یا نوشته‌های غیررسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آن‌ها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یک سال یا به ۲۵/۰۰۰/۰۰۰ تا ۱۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

با توجه به این ماده قانونی می‌توان گفت اگر فردی اقدام به جعل مدارکی همچون مدارک مؤسسات کمک آموزشی یا زبان‌های خارجی کند مجازات کمتری را باید تحمل کند.

جعل مدرک دانشگاه‌های خارجی جرم است
همچنین یکی دیگر از مواردی که توجه به آن ضروری است این است که قانونگذار برای مجرمان جعل مدرک تحصیلی تخفیف در نظر گرفته است در ماده‌ی ۵۳۱ قانون مجازات اسلامی گفته شده اشخاصی که مرتکب جرایم مذکور (از جمله جعل مدرک تحصیلی) شده اند هرگاه قبل از تعقیب، به دولت اطلاع دهند و سایر مرتکبین را در صورت بودن، معرفی کنند یا بعد از تعقیب، وسایل دستگیری آن‌ها را فراهم نمایند، حسب مورد در مجازات آن‌ها تخفیف داده می‌شود و یا از مجازات معاف خواهند شد.

یکی دیگر از مصادیق جرم جعل مدرک تحصیلی این است که برخی از افراد اقدام به جعل مدرک تحصیلی دانشگاه‌های خارجی می‌کنند که مرتکبان این جرم نیز طبق قانون به مجازات جعل مدرک تحصیلی محکوم می‌شوند و وزارت علوم در چنین مواقعی وظیفه دارد تا مدارک تحصیلی مربوطه را با دقت مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و تا در صورت جعلی بودن این مدارک، مجازات جعل مدرک تحصیلی را به مقامات ذیصلاح اطلاع رسانی کنند.